Historia e Ukraines: Shteti Kievan Rus. Tartaret. Polonia. Kozaket. Rusia cariste. Sovjetiket.

Toponimi "Ukraine" ndeshet ne dokumenta duke filluar nga shekulli 12. Ka disa variante per origjinen e fjales Ukraine; me i pranuar eshte shpjegimi qe vjen nga sllavishtja e vjeter dhe dmth "toke kufitare".

Lashtesia

Stepat e Ukraines luajten nje rol te rendesishem ne zhvillimet e Europes parahistorike; prej andej erdhen indoeuropianet, zbutja e kalit dhe kultura e bronxit ne Europen qendrore.

Dokumentat me te hereshme te periudhes antike na vijne nga greket e lashte, se te tjeret nuk dinin te shkruanin; ata e quanin Ukrainen, Skithia, te banuar nga getet, qe sipas tyre ishin nje populli me karakter te larte: trima, te drejte, bujare. Ne perendim te geteve, ne Rumanine e sotme, ishin daket. Daket dhe getet flisnin te njejten gjuhe. Getet ishin bjonde e flokekuq, qe me pas, ne kohen e migracioneve u njohen si “gotet”.

Teza ime eshte se iliret erdhen prej andej, 1500 vjet para Krishtit, ne fund te periudhes se bronxit; u shtyne edhe ne trojet tona duke shkaktuar migracionin "dorik” te pellazgeve, drejt Greqises e sotme.

Pse ndodhnin migracionet? Per te kerkuar ushqim ne rast kataklizmash natyrore, ore per t’i ikur invazionit shfaroses nga nje populli tjeter, me i forte. Nje rrol te pastudjuar kane luajtur epidemite, te cilat dobesonin nje popullate duke krijuar hapesire per nje popullate tjeter.

Shteti Kievan Rus

Rajoni i Ukraines se sotme qe gjithashtu ne qender te zhvillimit te hereshem sllav dhe hyri ne historine e mirefillte me krijimin e shtetit mesjetar Kievan Rus, ne shekullin e 9, fillimisht mjaft i fuqishem, por qe u shkaterrua ne shekullin 12 nen trysnine e Hordhise se Arte te tartareve, me origjine nga Azia Qendrore, te cilet e dominuan Ukrainen per 2 shekuj.

Hordhia e Arte ishte nje monarki gjysem-zgjedhore, me vone trashigimore. Feja e tyre ishte nje mishmash besimesh, tengrizem / shamanizem / krishterim ortodoks / budizem tibetian (1240s–1313) dhe perfundimisht Islam. U konvertuan ne Islam gjate sundimit te Ozbeg Khan (1313 - 1341).

Sllavet ishin nje grupe te paorganuara njerezish ne trevat e gjera, me klime te ashper, te nenpopulluara, te Europes Lindore. Aty kalonte rruga tregtare e vikingeve, nga deti Baltik, neper rrjedhat e lumenjve, ne Detin e Zi e perfundimisht ne Kostandinopoje. Vikinget krijuan dy qendra te medha gjate kesaj rruge, Kievin dhe Novgorodin. Vikingu Rurik nga populli "Rus" u vendos ne krye te Novgorodit ne vitin 862. "Rus" rrjedh nga emri i vjeter i Suedise "Ruotsi" qe dmth "rremuesit, njerezit me varka me rrema". Ruriku themeloi dinastine qe ne vazhdim sundoi shtetin Kievan Rus dhe derivatet e tij, duke perfshire grandukaten e Moskes, republiken e Novgorodit dhe perandorine e Rusise deri ne shekullin 17.

Vladimiri

Nje nga pasardhesit e tij ishte Vladimiri, i ashtuqajtur "i madh", ose Shen Vladimiri. Me 979 ai pushtoi Kievin dhe troje te tjera, me nje ushtri mercenaresh vikinge, duke krijuar shtetin Kievan Rus. Vladimiri kishte lindur pagan; ne vitin 988 perqafoi fene e Kishes se Kostandinopojes dhe u martua me nje princeshe bizantine. Vladimiri eshte themeluesi i Kishes Ruse. Vlen te theksohet se afersisht ne te njejten kohe kreret vikinge te krahut perendimor te Skandinavise ( Danimarka dhe Norvegjia) perqafuan fene e Kishes se Romes.

Polonia, Kozaket, Rusia

Ne shekullin e 15 Ukraina e sotme ra nen sundimin e mbreterise se Polonise dhe me vone te Bashkimit Polako-Lituan. Ne bregun ukrainas te Detit te Zi vazhdonte khanati tartar i Krimese.

Bashkimi Polako-Lituan me 1619 krahasuar me kufinjte e sotem

Stepat ne rrjedhen e poshteme te lumenjve Dnieper, Don, Terek dhe Ural, njiheshin si “Fusha e Eger”. Ishin territore asnjanese ndermjet tartareve, moskoviteve dhe polakeve, pothuajse te pabanuara, te shkretuara nga lufterat. Aty filluan te migronin “kozaket”, grupe sllavesh ortodokse qe i iknin bujkroberise ne veri dhe qe formuan aty nje konfederate komunitetesh ushtarake, te veteqeverisura. Kozaket luajten nje rol te rendesishem ne zhvillimet e Ukraines dhe Rusise. Ukraina e sotme e sheh vehten si pasardhese e shtetit kozak.

Kozaket ortodokse ngriten krye kunder Bashkimit Polako-Lituan, katolik, me 1648. Me 1654, Hetmanati (shteti) kozak dhe cari i Rusise lidhen Traktatin e Perjaslavit, sipas te cilit kozaket i nenshtroheshin carit, ne kembim te mbrojtjes se tij kunder polakeve. Ky traktat shenon, sipas ruseve, bashkimin vullnetar te Ukraines me Rusine.

Kozaket sot

Rusia u fut ne lufte (1654 - 1667) me Polonine, per Ukrainen. Lufta u mbyll me Traktatin e Paqes se Perjeteshme ndermjet Rusise dhe Polonise, sipas te cilit gjysma e Ukraines se sotme, ne lindje te lumit Dnieper, do i kalonte Rusise. Rusia do i paguante Polonise nje kompensim prej 146 mije rubla.

Ky traktat ndeshi kundershtime te forta ne Poloni dhe nuk u ratifikua nga Sejmi, parlamenti polako-lituan, deri me 1710. Legaliteti i ketij ratifikimi akoma kontestohet nga polaket, te cilet thone se ratifikimi u be me 1764, nga nje sejm kukull, i kontrolluar nga ruset.

Ne periudhen 1772 - 1795 Polonia pushoi se ekzistuari si shtet i pavarur dhe u nda ndermjet Rusise, Prusise dhe Austrise. Ne vazhdim, Khanati i Krimese ra ne duart e ruseve. Si pasoje, Ukraina e sotme u be pjese e perandorive ruse (2/3) dhe austriake (1/3) per 100 vjet. Ndersa Austro - Hungaria ne shekullin 19 ishte nje monarki kushtetuese, multinacionale e relativisht liberale, Rusia cariste mbeti autokratike dhe e centralizuar deri ne fundin e saj me 1917, ku nuk mund te flitej per nje Ukraine jo ruse.

Pavaresia e pare dhe e dyte e Ukraines

Pas revolucioneve te vitit 1917, shpertheu ne Ukraine nje periudhe kaotike perpjekjesh te armatosura. Me 1917, nje kongres ne Kiev, i perbere nga grupe socialiste te ngjashme me ato te revolucionit demokratik te shkurtit ne Petersburg, shpalli Republiken Popullore te Ukraines, autonomia e se ciles u njoh nga Qeveria e Perkoheshme e Rusise. Pas triumfit te revolucionit bolshevik te tetorit, Ukraina shpalli pavaresine, me 22 Janar 2018.

Plasi lufta ndermjet bolshevikeve dhe forcave nacionaliste ukrainase (1918 - 1921), te cilen e fituan bolsheviket. Me 10 dhjetor 1922 u shpall Republika Socialiste Sovjetike e Ukraines, si pjese e Bashkimit Sovjetik

Fillimisht sovjetiket e nisen me idealizem, per lirine dhe vetevendosjen e kombeve dhe inkurajuan gjuhen e kulturen ukrainase. Ne vitet 1930 politika sovjetike u kthye drejt centralizimit dhe rusifikimit. Ishte periudha staliniste e transformimit industrial te Bashkimit Sovjetik. Stalini vendosi qe te shfrytezohej ne maksimum fshataresia, per te siguruar fondet e nevojeshme per industrine. Ne vitet 1932-33, 4-5 milione fshatare ukrainas vdiqen nga uria, ne zine e bukes te krijuar nga konfiskimi i produkteve bujqesore dhe represioni i eger ndaj fshatareve te pasur. Kjo periudhe ne historine e Ukraines njihet me termin Holomodor, qe dmth “vrasje me uri”.

Nikita Krushov u emerua nga Stalini si sekretar i pare i partise bolshevike per Ukrainen, me 1938.

Gjermania naziste pushtoi pjesen lindore te Bashkimin Sovjetik, duke perfshire Ukrainen, me 1941 - 1944. Ushtria Kryengritese Ukrainase, nen udheheqjen e Stepan Bandera, luftoi si kunder sovjetikeve edhe kunder gjermaneve. Gjate kesaj periudhe, nacionalistet ukrainas te Banderes kryen akte gjenocidi kunder popullsie polake ne perendim te vendit.

Nacionaliste ukrainas me portretin e Stepan Bandera

Bandera mbetet nje figure kontroversiale ne Ukraine, me disa ukrainas qe e celebrojne si clirimtar nacionalist qe luftoi per shtetin ukrainas kunder okupatoreve sovjetike, polake dhe naziste, kurse disa te tjere, si dhe Polonia e Rusia, e konsiderojne si fashist, kriminel lufte, qe masakroi civile polake dhe hebrenj.

Me 1945 RSS e Ukraines ishte nje nder shtetet themeluese te Organizates se Kombeve te Bashkuara.

Pas vdekjes se Stalinit me 1953, ukrainasi Nikita Krushov u be kreu i Partise Komuniste te Bashkimit Sovjetik. Ai favorizoi nje fare rilindje ukrainase dhe me 1954 Krimea u transferua nga Republika e Rusise ne ate te Ukraines.

Ukraina e rifitoi pavaresine me shperberjen e Bashkimit Sovjetik me 1991.

Parid Turdiu