E drejta për arsim
E drejta për arsim reflektohet edhe në të drejtën ndërkombëtare në nenin 26 të Deklaratës Universale të të Drejtave të Njeriut (DUDN) dhe nenet 13 dhe 14 të Konventës Ndërkombëtare për të Drejtat Ekonomike, Sociale dhe Kulturore .
Në nenin 26 te DUDN thuhet:
"Të gjithë kanë të drejtë në arsim. Arsimi do të jetë falas, të paktën në fazat fillestare dhe themelore. Arsimi fillor do të jetë i detyrueshëm. Edukimi teknik dhe profesional do të vëhen përgjithësisht në dispozicion dhe arsimi i lartë do të jetë njësoj i arritshëm për të gjithë në bazë të meritave. Edukimi do të drejtohet për zhvillimin e plotë të personalitetit njerëzor dhe forcimin e respektimit të të drejtave të njeriut dhe lirive themelore. Ai do të promovojë mirëkuptim, tolerancë dhe miqësi midis të gjitha kombeve, grupeve racore ose fetare, dhe do të vazhdojë më tej aktivitetet e Kombeve të Bashkuara për ruajtjen e paqes. Prindërit kanë një të drejtë paraprake të zgjedhin llojin e edukimit që do t'u jepet fëmijëve të tyre."
Kushtetuta e Shqipërise sanksionon të drejtën per arsim. Në Nenin 57 thuhet:
1. Kushdo ka të drejtën për arsimim.
2. Arsimi shkollor i detyrueshëm caktohet me ligj.
5. Arsimi i detyrueshëm, si dhe arsimi i mesëm i përgjithshëm në shkollat
publike është falas.
Organizata e Qendres (OQ) shtron pyetjen: Kushtetuta rrjeshton të drejta reale të cilat shteti duhet t'i bëjë realitet. A mund të detyrosh te rrijë në shkollë një femijë të uritur?
Vështirësite ushqimore për fëmijët shqiptarë
Sipas INSTAT, Në krahasim me vitin e kaluar, në muajin gusht të këtij viti çmimet e bylmetit ishin 22.3% më të larta; çmimet e vajit dhe yndyrave në ishin 28.8% më të larta. Çmimet e bukës dhe drithërave kanë qëndruar stabël prej tre muajsh, ndërsa shihet se në gusht pati një rritje të çmimeve të zarzavateve me 4.7 në krahasim me muajin korrik, si pasojë e rritje së kërkesës nga turizmi dhe kërkesës për eksport.
Sipas Bankës Botërore Shqipëria ka 30 % të popullsisë që jeton më me pak se 5 USD në ditë, niveli më i lartë i varfërise në rajon (2021).
Gati 30 për qind e të punësuarve me pagë që deklarohen në tatime kanë të ardhura 30 mijë lekë në muaj. Shqipëria kishte produktivitetin më të ulët të punës në Rajon gjatë 2014-2020.
Sipas FAO (Food and Agriculture Organization) - agjensisë së OKB për ushqimin, të bazuar në Romë, fëmijet e Shqipërise janë më të kequshqyerit në kontinent.
Shenjat dhe simptomat e një diete të dobët te fëmijet dhe adoleshentet mund te perfshijnë:
Nënpeshë, mbipeshë ose obez
Kapsllëk ose ndryshime në zakonet e zorrëve
Të qenit i zbehtë ose letargjik
Prishjen e dhëmbëve
Rritje e dobët fizike
Problemet e sjelljes
Problemet e gjumit
Probleme me zhvillimin emocional dhe psikologjik
Përqendrim i dobët ose vështirësi në shkollë.
Kequshqimi i vë fëmijët në rrezik për zhvillim të dobët të trurit, mësimit të dobët, imunitetit të ulët, rritjes së infeksioneve dhe, në shumë raste, vdekjes.
Rritja joadekuate e trurit shpjegon pse fëmijët e kequshqyer vuajnë shpeshherë deficite të qëndrueshme të sjelljes dhe njohjes, duke përfshirë zhvillimin më të ngadaltë të gjuhës dhe aftësise motorike, IQ më të ulët dhe performancë më të dobët në shkollë.
Fëmijët me mungesë proteinash kanë treguar nivele më të ulëta të inteligjencës dhe zhvillim të dobët gjuhësor (Prado & Dewey, 2014).
Rezultatet ne mesime
Eshtë një fakt i palumtur që femijët shqiptarë vlerësohen si ndër më të dobëtit në kontinent për nga rezultatet në mësime dhe sporte.
Në klasifikimin PISA të vitit 2018 të vendeve të Ballkanit Perendimor, rrjeshtimi per kuptim-leximi ishte: Serbia, Mali i Zi, Shqipëria. Bosnia, Maqedonia e Veriut, Kosova. Sidomos në matematikë, por edhe në shkenca, Shqipëria i afrohet Serbisë duke kapercyer Malin e Zi dhe rrjeshtohet e dyta. Kosova mbetet persëri e fundit (që mund të shpjegohet me shtypjen e arsimit kombëtar gjatë 100 vjetëve të sundimit serb). Maqedonine gjithashtu e ul rezultati i dobët i 26% te popullsisë që është shqiptare. Sundimi i huaj nuk u ka bërë mirë shqiptareve. Me Mal te Zi popullsia shqiptare raportohet si vetëm 4% (ka mundësi kjo?!)
Në total Shqiperia vendoset si PISA në mesataren e Ballkanit Perëndimor, e cila eshtë shumë më poshtë mesatares së Europës ku kerkojmë te hyjme.
Klasifikimi PISA 2018
A duhet të ushqehen fëmijët ne shkolla?
The Economist i 3 shtatorit thotë se hulumtimet sugjerojnë fuqishëm që zgjerimi i programeve të ushqimit në vendet më të varfra – ku kequshqimi dhe uria janë të përhapura – mund të transformojë perspektivat e miliona të rinjve.
Rreth 390 milionë nxënës përfitojnë nga ndonjë lloj skeme ushqimore në shkollë, llogarit Programi Botëror i Ushqimit (WFP), një agjenci e OKB-së. Ky numër është i barabartë me rreth gjysmën e të gjithë fëmijëve të moshës fillore në botë.
Programet ndryshojnë shumë. Brazili, Estonia, Finlanda dhe Suedia janë ndër vendet që ofrojnë ushqim falas për të gjithë nxënësit. Dreka në Angli është falas për të gjithë fëmijët në tre vitet e para të shkollës, por vetëm për rreth 20% të nxënësve në fazat e mëvonshme.
Programi i Kinës ushqen rreth një të katërtën e nxënësve. Në vend që të ofrojë vakte falas për fëmijët më të varfër në çdo shkollë, siç është e zakonshme në vendet më të pasura, ai identifikon pjesët më të varfra të fshatit dhe financon vaktet për të gjithë ata që ndjekin shkollat ​​brenda tyre. India përgatit ushqime falas më shume se kudo tjetër. "Skema e vaktit të mesditës" ushqen të paktën 90 milionë fëmijë.
Programi i Brazilit, i cili prek rreth 40 milion femije, është më bujar, duke ushqyer fëmijët që në moshen gjashtë muajsh. Në një shkollë të mesme në Sobral, një qytet në veri-lindje të Brazilit, sherbyesit sjellin tabaka me grumbuj pulash dhe orizi. Muzika pop bën jehonë rreth kafeterisë. Mësuesit dhe nxënësit hanë së bashku, të ulur në karrige të verdha në tavolinat e kuqe. Drejtori, Carlos Pinto, thotë se ngrënia së bashku inkurajon respektin.
Boshllëku më i madh është në vendet e varfra, ku më pak se 20% e të gjithë nxënësve mund të përfitojnë nga një vakt në shkollë, sipas një sondazhi të kryer nga Fondacioni Global Child Nutrition, një OJQ. Kurse ne Shqiperi nuk perfiton asnje nxenes!
Ushqimet falas në shkollë mund të ushqejnë mendjet dhe trupin, në tre mënyra.
Së pari, në vendet ku shumë fëmijë janë të uritur, ata krijojnë një nxitje të madhe për t'u paraqitur në shkollë. Hulumtimet nga Burkina Faso dhe Kenia, ndër të tjera, tregojnë se ofrimi i vakteve rrit frekuentimin aty ku është i ulët.
Së dyti, ushqimi adekuat është thelbësor për zhvillimin e trurit. Kjo përfshin mikronutrientët thelbësorë, të cilët mund të shtohen në vaktet e shkollës.
Së treti, fëmijët që janë ushqyer e kanë më të lehtë të përqendrohen, ndaj mësojnë më shumë kur shfaqen. Dëshmitë e reja tregojnë se vaktet e shkollës mund të kenë vërtet këtë efekt.
Ofrimi i vakteve i bën më pak gjasa që fëmijët e uritur (ose ata që kanë ngrënë ushqime me sheqer të sjellë nga shtëpia) të ndërpresin mësimet. Sigurimi i vakteve është gjithashtu një hap i rëndësishëm drejt zgjatjes së ditëve të shkollës, të cilat në pjesën më të madhe të botës përfundojnë në drekë. Një studim i kohëve të fundit në Ganë zbuloi se sigurimi i ushqimeve shkollore atje rriti rezultatet e shkrim-leximit dhe numrave, dhe se përmirësimet për vajzat ishin veçanërisht të mëdha.
Pandemia e ka bërë urgjente ndihmën ndaj nxënësve të shkollave në vendet në zhvillim, që janë shtëpia e 90% të fëmijëve në botë. Banka Botërore vlerëson se para kësaj krize rreth gjysma e dhjetëvjeçarëve në vende të tilla nuk mund të lexonin dhe kuptonin një histori të thjeshtë. Pas pandemisë kjo përqindje mund të jete rritur në dy të tretat.
Sa kushton ushqimi i fëmijeve ne shkolla
Pengesa kryesore për dreka falas është çmimi. Programi Botëror i Ushqimit (WFP) vlerëson se furnizimi i tyre në vendet me të ardhura të ulëta kushton rreth 55 dollarë për nxënës në vit. Megjithatë, shpenzimet mesatare të qeverisë për arsimin në vende të tilla janë vetëm rreth 70 dollarë në total për çdo fëmijë të shkollës fillore.
Në Florida USA një mëngjes shkollor kushton $1.50 dhe një drekë shkollore, $3. Ne Shqipëri, po të supozojme së kostoja e jetesës është sa gjysma e USA, mëngjesi dhe dreka do kryheshin për $2.50 për nxënës.
Shqipëria ka 277 mijë nxënës në shkollën 9 vjeçare. Po ta llogarisim vitin shkollor me 180 dit dhe shpenzimin per të ushqyer një nxënës 3 euro në ditë, kostoja totale për ushqimin falas në nëntëvjeçare do ishte 150 milion euro ne vit shkollor.
Në arsimin e mesëm në Shqiperi janë 104 mijë nxënës. Kostoja e ushqimit të tyre do ishte 56 milion euro ne vit shkollor.
Ndoshta nuk është nevoja të investohet per mensa e kuzhina. Ushqimi mund te shpërndahet me paketa si në avion. Ne Japoni i ushqejne nxënesit me paketa.
Ndihma e huaj shpesh ndihmon. Por perçarjet midis donatorëve mund të komplikojnë mbledhjen e fondeve, thotë Donald Bundy i Shkollës së Higjienës dhe Mjekësisë Tropikale në Londër. Donatorët për ushqimin shpesh preferojnë të shpenzojnë për parashkollorët. Donatorët për arsimin priren të mendojnë se pagesa për ushqim nuk është pjesë e punës së tyre.
Biniam Bedasso i Qendrës për Zhvillim Global, një institut kërkimor, thotë se në vendet e varfra dhënia e vakteve mund të jetë një mënyrë më e besueshme për të rritur rezultatet e shkollës sesa ngritja e fushatave drejtpërdrejt për të përmirësuar mësimet (edhe pse këto zakonisht duken shumë më të lira). Kjo është për shkak se projekte të tilla si rikualifikimi i mësuesve dhe sigurimi se ata u përmbahen praktikave të reja, janë të lehta për të dështuar. Në të kundërt, edhe qeveritë e dobëta zakonisht mund të gjejnë njerëz që dijne të zbrazin fasulet dhe orizin në një pjatë.
Ushqimi i fëmjëve në shkolla duhet te jetë universal apo vetëm per femijët e varfër?
Mbështetësit e programeve të ushqimit universal argumentojnë se ofrimi i ushqimit për të gjithë mund të heqë pengesat që shumë fëmijë në nevojë të përfitojnë nga skemat ekzistuese. Rregullat për testimin e mjeteve financiare të familjeve jane difektoze. Disa nxënës përfundojnë të uritur sepse prindërit neglizhojnë të plotësojnë formularët. Disa fëmijë më të varfër mund zgjedhin të mos e hajnë vaktin e tyre falas nga turpi.
Përfshirja e sa më shumë fëmijëve në ushqimin shkollor mund të ulë normat e obezitetit. Një studim në Angli zbuloi se pjatat e ofruara nga shkollat ​​janë më të shëndetshme se 98% e drekave të marra nga shtëpia. Inkurajimi i fëmijëve që të konsumojnë fruta dhe perime kur janë të vegjël, mund të nxisë zakone të mira që u zgjasin gjatë gjithë jetës.
Një studim i vakteve universale falas në Suedi, të cilat u perhapen rajon pas rajoni në vitet 1960, zbuloi se përfituan si fëmijët e pasur edhe të varfër. Fëmijët që hanin falas gjatë viteve të shkollës fillore fituan lek mesatarisht 3% më shumë gjatë jetës së tyre sesa ata që nuk hanin. Ndikimi ishte më i madh për fëmijët më të varfër, por edhe ata nga familjet e pasura panë një rritje. Në Angli, futja në vitin 2014 e vakteve shkollore falas për të gjithë fëmijët në tre vitet e para të shkollës ndihmoi në kufizimin e shkallës së mbipeshës dhe obezitetit.
Disa studime të tjera japin rezultate mikste. Një rishikim i kohëve të fundit i literaturës që shqyrton skemat e ushqimit universal që ekzistojnë tashmë në disa qytete amerikane gjeti prova "të kufizuara, por premtuese" se ato përmirësonin peshën dhe sjelljen e nxënësve, por vetëm "prova të përziera" të rritjes së rezultateve të testit ose pjesëmarrjes.
Zgjerimi i ushqimit shkollor ne botë
Në vitin 2021, qeveritë e Francës, Finlandës dhe rreth 60 vendeve të tjera ranë dakord të merrnin pjesë në një "Koalicion Ushqimi Shkollor" të mbështetur nga WFP. Anëtarët e saj premtojnë përpjekje të përbashkëta për të përmirësuar dhe zgjeruar programet e ushqimit shkollor. Ata janë zotuar të gjejnë mënyra për të arritur 73 milionë të tjerë fëmijë më të varfër në botë deri në vitin 2030, shumica e tyre në Afrikën Sub-Sahariane. Ky koalicion ndoshta nuk mund të ishte krijuar pa goditjen e Covid-19.
Që nga fillimi i pandemisë, Ruanda ka premtuar se do të pesëfishojë numrin e nxënësve që marrin ushqim në shkollat ​​e saj. Zelanda e Re, e cila deri në vitin 2020 nuk kishte asnjë program ushqimi shkollor, po zgjeron një skemë pilot më shpejt se sa ishte planifikuar. Në Angli, një fushatë e udhëhequr gjatë izolimeve nga Marcus Rashford, një futbollist në Manchester United, ka nxitur qeverinë britanike të vendosë më shumë ushqim në dispozicion gjatë pushimeve shkollore. Qeveria e Skocisë thotë se të gjithë fëmijët e moshës fillore do të hanë drekë falas pas disa vitesh.
Aktivistët e ushqimit universal në Shtetet e Bashkuara mund të kenë dështuar të bindin qeverinë federale, por qeveritë e shteteve mund t'i bashkohen Kalifornisë dhe Maine në gjetjen e parave për të ushqyer të gjithë fëmijët përgjithmonë. Kafeteritë e shkollave ende vuajnë nga problemet e shkaktuara nga pandemia; po përpiqen të gjejë mjaft staf dhe të sigurojnë disa lloje ushqimesh qe mungojnë, por aktivistët besojnë se bërja e vakteve falas për të gjithë e ka bërë më pak të ngjarë që fëmijët e varfër të vuajnë nga stigma, që ndihet si një fitore e madhe.
Në një vend te pasur dhe të obsesionuar nga imazhi si USA problem është sedra më shumë se uria. Pastaj femijët shkojnë në shtepite e veta me prindër të papërpegjshem, konsumojnë junk food dhe bëhen obezë, aq nje raport i ushtrise amerikane thote se jane "too fat to fight".
